Beide foto’s zijn afkomstig van de heer T. Hildebrand.
Steenfabrieken in Rheden en Velp:
een lange historie
Onderstaande informatie is geheel ontleend aan de zeer informatieve website velpschecourant.nl. Op deze website staat veel meer informatie en fotomateriaal over de steenfabriek. Er zijn nu plannen om in samenwerking met betrokken overheden te werken aan de herontwikkeling van het terrein als onderdeel van Rivierklimaatpark IJsseloord. Op het terrein staan al ruim honderdvijftig jaar steenfabrieken.
Zes steenfabrieken in Rheden
Langs de IJssel bij Westervoort hebben maar liefst zeven steenfabrieken gestaan. In totaal tel ik vanaf Westervoort tot Steenderen 25 steenfabrieken, waarmee gezegd kan worden dat dit gebied van de Boven-IJssel een kerngebied was in de Gelderse baksteenindustrie. In 1865 waren er in de gemeente Rheden zes steenfabrieken met 326 arbeiders en een totale productie van 12 miljoen stenen. Een gemiddelde productie van meer dan twee miljoen per fabriek behoorde tot de top in die branche. In de periode 1881-1891 werkten er 16 steenfabrieken in de regio Westervoort-Angerlo-Rheden met totaal gemiddeld 750 volwassen mannen en 225 vrouwen en kinderen. Deze aantallen geven in ieder geval het beeld van een belangrijke tak van industrie met veel werkgelegenheid voor de bevolking op het platteland. Hierbij moet wel worden aangetekend, dat het een seizoenbedrijf was van april tot begin oktober. Deze situatie heeft voortbestaan tot kort na de Tweede Wereldoorlog.
De Kabelbaan
Door een verlegging van de bedding van de rivier de IJssel werden de fabriek aan de Lathumsche Veerweg en de kleigronden van de Vlamovensteenfabriek Velp van de firma Verpoorte & Swartouw (na 1971 Steenfabriek De Groot) van elkaar gescheiden. Met overheidssteun kon de steenfabriek door de firma Pohlig uit Keulen een kabelbaan met een lengte van 2300 m laten aanleggen. Met deze kabelbaan werden slechts zes jaar - van 1967 tot 1973 - de kipbakken met klei over de IJssel gebracht. De kabels waren opgehangen aan tien masten. De hoogte daarvan was doorgaans 15 meter; de hoogste mast was 21 meter hoog. Er waren 32 bakken, elk met een inhoud van 0,6 kuub. Tussen de kleiput en de kabelbaan lag smalspoor met een spoorwijdte van 700 mm. Daar waren de bakken op onderstellen geplaatst die door een loc werden getrokken.
Het ging om het vervoer van 45.000 kuub klei per jaar. Bij 250 werkdagen per jaar betekent dat 180 kuub ofwel 300 bakken per dag. Elke bak maakte dan circa tien maal per dag de reis per smalspoor en per kabelbaan. Een zwemmer van destijds wist zich nog te herinneren dat het treintje meerdere keren tijdens het zwemmen langzaam voorbij tufte. Dan wel vol beladen dan wel leeg om weer gevuld te raken!
Na de Tweede Wereldoorlog werd de steenfabriek onderdeel van de N.V. Vlamovensteenfabriek Velp, die in 1965 overgenomen werd door de familie Verpoorte en Swartouw, die in Culemborg een steenfabriek exploiteerde. In 1971 werd ze samen met de steenfabriek in Culemborg overgenomen door Verenigde Bedrijven De Groot N.V. te Bloemendaal. In 1974 was er sprake van dat de steenfabriek gesaneerd zou worden, maar dat is niet doorgegaan. In 1977 werd de vlamoven gesloopt en een moderne tunneloven gebouwd voor de fabricage van metselstenen. Ze was hiermee de tweede steenfabriek met een tunneloven in deze regio, alleen de Bahrsche Pol te Lathum was haar in 1976 voorgegaan.
Bovenstaande foto is afkomstig van de heer E. Eulink.
Helaas kwam niet lang daarna de Nederlandse baksteenindustrie in een grote crisis te verkeren als gevolg van een stijgende overproductie. Er moest weer gesaneerd worden. Eind 1984 gaf de Verenigde Bedrijven De Groot te kennen haar baksteenproductie te willen beëindigen. Er werd al jaren zo’n verlies geleden, dat daarmee de gehele groep De Groot in een verliessituatie verkeerde. Er werkten toen nog zo’n dertig medewerkers in Velp.
In 1987 doofde De Groot’s Baksteenindustrie Velp de vuren in de tunneloven aan de Lathumse Veerweg 11 te Velp. Het fabrieksterrein is sindsdien in verval geraakt en van verschillende eigenaren geweest. Al het aanwezige puin (waaronder asbest van ingestorte daken) is inmiddels verwerkt en opgeruimd. Het kwam in 2012 eenmalig in het nieuws omdat er een illegale houseparty werd gehouden.